YOUR TRUSTED HEALTHCARE PARTNER

Dr. MANGESH NARWADKAR

• MBBS, DGO, DNB
• Diploma in endoscopy (Germany)
• प्रसूती आणि स्त्रीरोगतज्ञ

Dr. VEERBHADRA CHOUDHARI

• MBBS., DGO.
• Diploma in endoscopy (Germany)
• स्त्रीरोगतज्ञ

Dr. RAJESH NARWADKAR

• MBBS., MD. (OBGY)
• प्रसूती आणि स्त्रीरोगतज्ञ

स्त्रीवंध्यत्व (Infertility) म्हणजे लग्नानंतर १ वर्ष नियमित संबंध असूनही गर्भधारणा न होणे. हे स्त्री व पुरुष दोघांमध्ये असलेल्या समस्येमुळे होऊ शकते.

लक्षणे –

• मासिक पाळी अनियमित किंवा बंद होणे
• पाळीदरम्यान खूप कमी/जास्त रक्तस्राव
• वारंवार गर्भपात होणे
• हार्मोनल असंतुलनाची लक्षणे

उपचार घेणे का गरजेचे –

• योग्य कारण शोधून उपचार केल्यास गर्भधारणा शक्य
• भविष्यातील गुंतागुंत टाळता येते
• मानसिक व सामाजिक तणाव कमी होतो

उपचाराचे फायदे –

• नैसर्गिकरीत्या गर्भधारणा होण्यास मदत
• टेस्ट ट्यूब बेबी सारख्या आधुनिक पद्धतींचा लाभ
• पालकत्वाचा आनंद मिळतो

लॅप्रोस्कोपिक & गाइनॅक सर्जरीज म्हणजे पोटावर छोट्या छिद्रांद्वारे कॅमेरा व विशेष साधनांनी केलेली शस्त्रक्रिया. या तंत्रामुळे उघडी मोठी कापणी न करता स्त्रीरोगांचे निदान केले जाते.

लक्षणे ज्यामुळे शस्त्रक्रिया गरजेची ठरते –

• गर्भाशयातील गाठ (Fibroid)
• पोटदुखी व मासिक पाळीतील त्रास
• पोटात गाठ, ट्यूमर किंवा सिस्ट
• वंध्यत्वाशी संबंधित समस्या

उपचार घेणे का गरजेचे –

• आजाराचे अचूक निदान व पूर्ण उपचार
• भविष्यातील गंभीर गुंतागुंत टाळणे

उपचाराचे फायदे –

• कमी वेदना व कमी रक्तस्त्राव
• लवकर बरे होणे व कमी हॉस्पिटलायझेशन
• दैनंदिन कामकाजात लवकर परत येणे

हिस्टरोस्कोपी (ObGy) सर्जरी म्हणजे गर्भाशयाच्या आत कॅमेर्‍याद्वारे पाहून निदान व उपचार करण्याची आधुनिक पद्धत. ही शस्त्रक्रिया योनीमार्गे केली जाते, त्यामुळे पोटावर कोणतीही कापणी लागत नाही.

लक्षणे –

• अनियमित मासिक पाळी
• खूप जास्त रक्तस्राव किंवा कमी रक्तस्राव
• गर्भाशयात गाठ/पॉलिप
• वारंवार गर्भपात होणे
• वंध्यत्वाच्या समस्या

उपचार घेणे का गरजेचे –

• आजाराचे अचूक कारण शोधले जाते
• योग्य वेळी उपचार करून गुंतागुंत टाळता येते

उपचाराचे फायदे –

• पोटावर कापणी नाही
• कमी वेदना व जलद बरे होणे
• गर्भधारणेची शक्यता वाढते
• रुग्ण लवकर दैनंदिन जीवनात परत येतो

गरोदरपणात गर्भाची कमीत कमी ४ वेळा सोनोग्राफी करणे आवश्यक आहे. सध्याच्या वैद्यकीय माहितीनुसार सोनोग्राफीचा गर्भावर कोणाताही दुष्परिणाम होत नाही. कलर डॉप्लर सोनोग्राफी आवश्यक असेल तरच करावी. सोनोग्राफीमुळे खालील माहिती मिळते.

पहिली सोनोग्राफी: शेवटच्या पाळीच्या तारखेपासून ०८ आठवड्यात म्हणजेच २ महिन्याच्या आत.

• गर्भ हा गर्भाशयातच वाढ आहे का ?
• गर्भाची वाढ
• एका पेक्षा जास्त गर्भ
• द्राक्षगर्भ / निर्जीव गर्भ

दुसरी सोनोग्राफी (NT Scan): शेवटच्या पाळीच्या तारखेपासून 13  आठवडे व 6 दिवसात म्हणजेच तिसऱ्या महिन्यात 

• गर्भाची वाढ 
• गर्भाला मतिमंदता (Down Syndrome) याचे निदान करणरी Sonography
• गर्भामध्ये काही व्यंग (NT Scan)

तिसरी सोनोग्राफी (Anomaly Scan): 18 ते 22 आठवड्यांपयंत (५ व्या महिन्यामध्ये)

• गर्भाची वाढ
• गर्भामध्ये काही व्यंग
• गर्भाभोवती पाण्याचे प्रमाण
• गर्भाशयातील वारेची (Placenta) स्थिती

चौथी सोनोग्राफी: शेवटच्या पाळीपासून 28 ते 36 आठवड्यांपर्यंत (9 व्या महिन्यात).

• गर्भाची वाढ
• गर्भाभोवती पाण्याचे प्रमाण
• गर्भाला होणारा रक्त पुरवठा कलर डॉप्लर सोनोग्राफी (आवश्यकतेनुसार)

गर्भधारणेपूर्व मार्गदर्शन (Preconceptional Counseling) म्हणजे गर्भधारणा होण्यापूर्वी आईच्या शारीरिक व मानसिक आरोग्याची तपासणी करून सुरक्षित व निरोगी गर्भधारणेसाठी केलेले मार्गदर्शन.

लक्षणे / गरज ओळखण्याची कारणे –

• वंध्यत्वाचा इतिहास
• वारंवार गर्भपात
• मासिक पाळीतील अनियमितता
• मधुमेह, थायरॉईड, रक्तदाब यासारखे आजार
• आधीच्या गर्भधारणेत अडचणी

उपचार/मार्गदर्शन का गरजेचे –

• गर्भधारणेपूर्व आजार नियंत्रणात येतात
• योग्य आहार, औषधे व जीवनशैली ठरवता येते

फायदे –

• सुरक्षित व निरोगी गर्भधारणा
• आई व बाळासाठी गुंतागुंत कमी
• गर्भधारणेची शक्यता वाढते
• आत्मविश्वास व मानसिक शांती मिळते

प्रसुतीपूर्व तपासणी व उपचार (Antenatal Care) म्हणजे गर्भधारणा झाल्यानंतर नियमित तपासण्या करून आई व बाळ दोघांचेही आरोग्य तपासणे व आवश्यक उपचार करणे.

लक्षणे / तपासणीची गरज असलेली कारणे –

• उलट्या, चक्कर, सूज येणे
• रक्तदाब वाढणे किंवा साखरेची तक्रार
• पोटदुखी, असामान्य रक्तस्राव
• आधीचा गर्भपात / अकाली प्रसूतीचा इतिहास

उपचार घेणे का गरजेचे –

• गर्भधारणेदरम्यान येणाऱ्या गुंतागुंती टाळता येतात
• आई व बाळाच्या आरोग्यावर सतत लक्ष ठेवता येते

उपचाराचे फायदे –

• सुरक्षित प्रसूतीची खात्री
• बाळाचा योग्य विकास
• आईस मानसिक आधार व आत्मविश्वास
• गुंतागुंत कमी होऊन निरोगी आई व निरोगी बाळ मिळते

सामान्य प्रसव हा नैसर्गिक पद्धतीने होणारा प्रसव आहे, जो सहसा कमी गुंतागुंतीचा असतो आणि त्यातून लवकर बरे होता येते. एलएससीएस (लोअर सेगमेंट सिझेरियन सेक्शन) ही शस्त्रक्रियात्मक पद्धत आहे ज्यामध्ये आईच्या पोटावर छेद करून बाळ बाहेर काढले जाते. सामान्य प्रसव नैसर्गिक अनुभव देतो, तर एलएससीएस वैद्यकीय कारणांमुळे किंवा गुंतागुंतीमुळे निवडले जाते, ज्यामुळे सुरक्षित प्रसव सुनिश्चित होतो.

लक्षणे / प्रसव सुरू होण्याची चिन्हे –

• पोटदुखी व वारंवार वेदना येणे
• पाणी फुटणे
• रक्तस्त्राव सुरू होणे
• बाळाच्या हालचालीत बदल

उपचार/वैद्यकीय देखरेख का गरजेची –

• आई व बाळाचे आरोग्य सुरक्षित ठेवण्यासाठी
• प्रसवदरम्यान येणाऱ्या गुंतागुंती हाताळण्यासाठी

फायदे –

• सुरक्षित बाळंतपण
• आईस कमी त्रास व जलद बरे होणे (योग्य पद्धतीनुसार)
• बाळ निरोगी जन्माला येते
• प्रसूतीचा ताण कमी होतो व आईला मानसिक आधार मिळतो

कुटुंबनियोजन शस्त्रक्रिया म्हणजे आई-वडिलांनी ठरवलेल्या मुलांनंतर पुढील गर्भधारणा टाळण्यासाठी केलेली कायमस्वरूपी शस्त्रक्रिया. यात स्त्री व पुरुष दोघांसाठीही सोप्या पद्धती उपलब्ध आहेत.

लक्षणे / गरज ओळखण्याची कारणे –

• आधीच अपेक्षित मुलांची संख्या पूर्ण होणे
• वारंवार गर्भधारणेमुळे आरोग्यावर परिणाम होणे
• आर्थिक व सामाजिक कारणे

उपचार का गरजेचे –

• अनावश्यक गर्भधारणा टाळण्यासाठी
• आईच्या आरोग्याचे संरक्षण करण्यासाठी

फायदे –

• कायमस्वरूपी व सुरक्षित उपाय
• दांपत्याला मानसिक शांती व स्थिरता
• आईला आरोग्यदायी आयुष्य
• कुटुंब नियोजनामुळे बाळाला चांगले संगोपन मिळते

PCOD (Polycystic Ovarian Disease) म्हणजे स्त्रियांच्या अंडाशयात लहान लहान गाठी (सिस्ट) तयार होऊन हार्मोन्सचे असंतुलन होणे. यामुळे प्रजनन व मासिक पाळीच्या तक्रारी उद्भवतात.

लक्षणे –

• मासिक पाळी अनियमित होणे
• वजन वाढणे व लठ्ठपणा
• चेहऱ्यावर केस/पिंपल्स येणे
• केस गळणे
• गर्भधारणेत अडचण येणे

उपचार का गरजेचे –

• भविष्यात वंध्यत्व, मधुमेह, हृदयविकाराचा धोका टाळण्यासाठी
• हार्मोनल संतुलन राखण्यासाठी

फायदे –

• पाळी नियमित होते
• त्वचा व केसांशी संबंधित समस्या कमी होतात
• गर्भधारणेची शक्यता वाढते
• आत्मविश्वास व आरोग्य सुधारते

श्वेतपदर (Leukorrhea) म्हणजे स्त्रीच्या योनीतून सतत किंवा जास्त प्रमाणात पांढरा स्त्राव होणे. कधीकधी हा नैसर्गिक असतो, परंतु जास्त व त्रासदायक झाल्यास तो आजाराचे लक्षण असू शकतो.

लक्षणे –

• सतत पांढरा, पिवळसर किंवा दुर्गंधीयुक्त स्त्राव
• खाज सुटणे व जळजळ होणे
• कमरेत/पोटात दुखणे
• अशक्तपणा व थकवा येणे

उपचार का गरजेचे –

• संक्रमण व इतर गंभीर आजार टाळण्यासाठी
• दीर्घकाळ रक्ताल्पता व कमजोरी टाळण्यासाठी

उपचाराचे फायदे –

• स्त्राव कमी होऊन आराम मिळतो
• संसर्ग पूर्णपणे बरा होतो
• आत्मविश्वास व आरोग्य सुधारते
• दैनंदिन जीवनात आनंद व समाधान मिळते

स्त्रीयांमध्ये प्रामुख्याने आढळणाऱ्‍या कॅन्सरच्या यादीमध्ये गर्भाशय व गर्भाशय मुखाचा  कर्करोगाचा क्रमांक स्तनाच्या कर्करोगानंतर लागतो. 35 ते 55 वयाच्या स्त्रियांमध्ये याचे प्रमाण अधिक आहे. सर्वायकल कँसर हा प्रामुख्याने ह्युमन पॅपीलोमा व्हायरस (HPV) या विषाणूच्या इन्फेक्शनमुळे होतो.

लक्षणे :

• योनीतुन अस्वाभाविकरित्या रक्तस्त्राव होणे, खूप जास्त रक्तस्त्राव होणे.
• ‎गर्भाशयातील विकृतीयुक्त स्त्राव योनीतून येणे.
• लैंगिक संबंधानंतर किंवा तपासणी केल्यावर रक्तस्त्राव होणे.
• ‎रजोनिवृत्तीनंतरही स्त्राव होणे.
• ‎याशिवाय भूक कमी होणे, ओटीपोटात दुखणे, वजन कमी होणे, कंबर-पाय दुखणे यासारखी लक्षणेही जाणवू शकतात.

गर्भाशयाची पिशवी काढणे (Hysterectomy) म्हणजे गर्भाशय शस्त्रक्रियेद्वारे काढून टाकणे. ही शस्त्रक्रिया काही गंभीर स्त्रीरोगांवर कायमस्वरूपी उपचार म्हणून केली जाते.

लक्षणे / शस्त्रक्रियेची गरज भासण्याची कारणे –

• गर्भाशयातील मोठ्या गाठी (Fibroid)
• सतत व जास्त प्रमाणात रक्तस्राव
• गर्भाशयाचा कॅन्सर किंवा पूर्वकॅन्सर अवस्था
• गर्भाशय खाली येणे (Prolapse)
• तीव्र वेदना व इतर उपचारांना प्रतिसाद न मिळणे

उपचार का गरजेचे –

• गंभीर आजारांपासून सुटका करण्यासाठी
• जीवाला धोका टाळण्यासाठी

उपचाराचे फायदे –

• सतत होणारे रक्तस्राव/वेदना बंद होतात
• कॅन्सरची शक्यता कमी होते
• आरोग्य सुधारते व जीवनमान चांगले होते
• मानसिक शांती व आत्मविश्वास वाढतो

🌸 युरोगायनॅकोलॉजी म्हणजे काय?

युरोगायनॅकोलॉजी ही स्त्रीरोगशास्त्राची (gynecology) एक विशेष शाखा आहे जी महिलांच्या मूत्राशय, गर्भाशय, योनी आणि पेल्विक फ्लोअरच्या स्नायूंशी संबंधित आजारांवर उपचार करते.
हे स्नायू आणि अवयव एकत्र काम करून लघवीचे नियंत्रण, गर्भाशय व योनीचे आधार आणि पोटातील अवयवांचे स्थान योग्य ठेवणे यासाठी मदत करतात.

💠 युरोगायनॅकोलॉजिस्ट कोणते आजार पाहतात?

1. लघवी गळणे (Urinary Incontinence):
   खोकताना, शिंकताना किंवा हसताना लघवी गळणे.

2. पेल्विक ऑर्गन प्रोलॅप्स:
   गर्भाशय, मूत्राशय किंवा आतडी खाली सरकून योनीत बाहेर येणे. हे स्नायू किंवा ऊती कमकुवत झाल्यामुळे होते.

3. वारंवार लघवी लागणे किंवा अचानक लघवीची तीव्र इच्छा होणे:
   दिवसातून अनेकदा किंवा रात्री लघवी लागणे.

4. फिस्टुला (Fistula):
   मूत्राशय, आतडी किंवा योनी यांच्या दरम्यान झालेल्या असामान्य छिद्रांमुळे लघवी किंवा शौच सतत गळणे.

5. पोटाखाली दुखणे किंवा अस्वस्थता:
   प्रसूतीनंतर किंवा शस्त्रक्रियेनंतर येणारा सततचा त्रास किंवा दडपण.

🩺 या आजारांचे निदान कसे केले जाते?

• पेल्विक तपासणी

• अल्ट्रासाऊंड किंवा सिस्टोस्कोपी (मूत्राशयात कॅमेऱ्याद्वारे पाहणे)

💊 उपचार पद्धती

• व्यायाम: पेल्विक फ्लोअर (केगल) व्यायाम करून स्नायू मजबूत करणे.

• जीवनशैलीत बदल: लघवीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी प्रशिक्षण, आहार सुधारणा, वजन नियंत्रण.

• औषधे: मूत्राशय सैल ठेवण्यासाठी किंवा स्नायूंचे कार्य सुधारण्यासाठी.

• पेसरी (Pessary): योनीत बसवले जाणारे छोटे रिंग जे आतले अवयव जागेवर ठेवते.

• शस्त्रक्रिया: लघवी गळणे, फिस्टुला किंवा अवयव खाली येणे यावर उपचार करण्यासाठी.

❤️ युरोगायनॅकोलॉजीचा उद्देश

महिलांना सुविधा, आत्मविश्वास आणि नियंत्रण पुन्हा मिळवून देणे — म्हणजेच पेल्विक आणि मूत्राशी संबंधित समस्या दूर करून दैनंदिन जीवन अधिक सुखद बनवणे.